شاهنامه چیست؟

شاهنامه، یکی از مهم‌ترین سروده‌های افتخارآمیز ایران است. این کتاب که توسط حکیم ابوالقاسم فردوسی توسی در حدود 30 تا 35 سال سروده شد.

شاهنامه شامل سه بخش است:

1. در بخش اول شاعر از جداشدن سنگ از آتش و کشف آتش و کشاورزی و… می‌نویسد. در پایان این دوره، ضحاک که دشمن پاکی و نیکی است، حکومت را به دست می‌گیرد. در نهایت فریدون با حمایت مردم او را شکست می‌دهد و دورهٔ جدیدی آغاز می‌شود.
2. این بخش که بیشتر در آن از روایت‌های پهلوانی و حماسی می‌شنویم، آغاز دورهٔ پادشاهی فریدون و به تخت نشستن پادشاهانی همچون ایرج، منوچهر، نوذر و گرشاسب است. زرتشت، پیغمبر ایرانیان در زمان پادشاهی گشتاسب ظهور می‌کند. دورهٔ پهلوانی با مرگ رستم پایان می‌یابد.
3. این بخش بیشتر به رویدادهای تاریخی می‌پردازد. قصه‌هایی از مرگ و زندگی شاهان همچون «بهمن» پسر اسفندیار تا خسروپرویز و دیگر شاهان ساسانی. در این دوره اسکندر مقدونی به ایران حمله می‌کند. دورهٔ پادشاهی اشکانیان نیز پس از دوره اسکندر بسیار خلاصه بیان می‌شود و در انتهای این دوره ساسانیان حکومت را به دست می‌گیرند و با حمله اعراب و شکست ایران این کتاب به پایان می‌رسد.

فردوسی در زمانی شروع به سرودن شاهنامه کرد که مدت زیادی از حملهٔ اعراب نگذشته بود و زبان ادبیات ایران در حال تغییر از فارسی به عربی بود.

زبان، ادبیات وقتی جامعهٔ آن روز ایران، دچار آشفتگی و هرج و مرج بسیار ناشی از حملهٔ اعراب بود و فردوسی همانند دیگر ایرانیان نمی‌توانست نگاه مطلوبی به اعراب داشته باشد. هرچند او و خانواده‌اش اسلام را پذیرفته بودند و خود می‌گفت «من مسلمان و شیعه هستم» اما اسلام و اعراب را یکی نمی‌دانستند. فردوسی خطر را برای فرهنگ و ادبیات ایران پیش‌بینی کرده بود و برای حفظ زبان پارسی کوشید.

در زمانی که زبان پارسی دچار ضعف شده بود، او از پارسی سره (پارسی کهن و اصیل) در شعرهایش استفاده کرد و فقط 5 درصد از شاهنامه به زبان عربی است.

امروزه شاهنامه به زبان‌های انگلیسی، آلمانی، عربی، سوئدی، ایتالیایی، اسپانیایی، دانمارکی، روسی و… ترجمه شده است.

نکاتی از شاهنامه که شاید برای شما جالب باشد:

• این نکته که به دستور محمود غزنوی شاهنامه سروده شده است اشتباه است، چراکه زمانی وی به تاج‌وتخت رسید که فردوسی حدود 60 سال داشت و 21 سال از شروع سرودن شاهنامه می‌گذشت.
• فردوسی قبل از اینکه شروع به سرودن شاهنامه کند، داستان «بیژن و منیژه» را نوشته بود و بعداً آن را در شاهنامه گنجاند.
• شاهنامه حدود 49529 بیت دارد. این عدد بر اساس معتبرترین تصحیح تحریف نشده ی آن است.
• حجم شاهنامه تقریباً دوبرابر ایلیاد و اودیسهٔ هومر است.
• قدیمی‌ترین و معتبرترین نسخهٔ دستی شاهنامه، در کتابخانه ملی فلورانس نگه‌داری می‌شود. یک جلد از این نمونهٔ دوجلدی از بین رفته است.
• از بین 300 شخصیت موجود در شاهنامه 49 نفر پادشاه هستند.
• در شاهنامه 193 نامه وجود دارد که حدود سه هزار بیت کتاب به بیان‌نامه‌ها پرداخته است.
• ویکتور هوگو (شاعر فرانسوی) در کتاب «شرقیات» از شاهنامه الهام گرفته و از فردوسی نام‌برده است.
•  در کشور ژاپن تئاترهای مختلی از کاوه و فریدون اجرا و به نمایش گذاشته شده است.
• در شاهنامه به عمل سزارین اشاره شده است: در شرح زاییدن رستم توسط رودابه به این موضوع اشاره شده که به دلیل درشت بودن نوزاد به دستور سیمرغ، رستم را با شکافتن پهلوی مادر به دنیا آوردند.
• فردوسی در شاهنامه اهمیت خوشبو بودن را این‌گونه توصیف کرده است:

دگر بوهای خوش آورد باز

که دارند مردم به بویش نیاز

چو بان و چو کافور و چون مشک ناب

چو عود و چو عنبر چو روشن گلاب

توصیف ها و روایات فردوسی حد اعلای زیبایی، پویایی، زندگی و دقت رعایت شده است چنانکه میتوان آن هارا  نقاشی کرد. امروزه فرزندان این سرزمین ،کلام و ادبیات پارسی را مدیون فردوسی بزرگ و تلاش های وی برای حفظ هویت ایرانی هستند.